Dla niektórych pacjentów operacja kręgosłupa to jedyna forma leczenia, zwłaszcza gdy doskwierają im problemy dyskopatyczne lub dolegliwości wynikające z rozwiniętego kręgozmyku. Niewielu z nich jednak zdaje sobie sprawę, jak ważna jest rehabilitacja po operacji. Jak powinna ona wyglądać i kiedy pacjent może zacząć aktywność fizyczną?
Pacjenci doskonale pamiętają ból przedoperacyjny, dlatego też niejednokrotnie obawiają się powrotu do aktywności po operacji. Strach bywa nieraz wręcz paraliżujący i dosłownie powoduje usztywnienie tułowia u niejednego pacjenta – wielu z nich zadaje sobie pytanie, jak ćwiczyć po operacji kręgosłupa lędźwiowego, żeby nie pogorszyć swojego stanu zdrowia i wręcz unika jakiegokolwiek ruchu, a to skutkuje zmniejszeniem elastyczności tkanek miękkich i stawów międzykręgowych. W takich okolicznościach pojawia się przestrzeń dla doświadczonego fizjoterapeuty, który odpowiednio poprowadzi pacjenta.
Dlaczego rehabilitacja pooperacyjna kręgosłupa jest tak istotna?
Warto pamiętać, że wielu pacjentów decyduje się na operację kręgosłupa wtedy, gdy odczuwane dolegliwości i ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu stają się już bardzo uciążliwe, a czasem wręcz skutkują niebezpiecznymi objawami neurologicznymi (promieniujący ból do kończyn, zaburzenia czucia). Jest to wielokrotnie decyzja wynikająca z braku skuteczności dotychczasowego leczenia objawowego. To z jednej strony oznacza, że mózg pacjenta doskonale zakodował już odczuwany ból (i dlatego pojawia się wspomniana wcześniej obawa przed ćwiczeniami po operacji), a z drugiej – długotrwałe stany zapalne mogły spowodować u pacjenta zmiany w strukturach tkanek miękkich i ograniczyć ruchomość stawów.
Te wszystkie czynniki wpływają na wydłużony proces dochodzenia do sprawności fizycznej po operacji kręgosłupa. Trudno sobie wyobrazić, że w takich okolicznościach pacjent – nawet ten, który czuje się względnie dobrze po zabiegu – pozostawiony sam sobie i nieświadomy potrzeby rehabilitacji poradzi sobie z powrotem do pełnej ruchomości.
Tylko właściwie dobrana rehabilitacja, która ograniczy pooperacyjne dolegliwości bólowe, wpłynie na wzmocnienie mięśni kręgosłupa po operacji oraz wspomoże układ nerwowy, pozwoli pacjentowi w relatywnie krótkim czasie stanąć na nogi.
Rehabilitacja po operacji dysku jest bardzo ważna również w perspektywie kolejnych miesięcy – ocena narządu ruchu pacjenta podczas pierwszej wizyty, pozwala ocenić zaburzenia biomechaniczne oraz stopień osłabienia siły mięśniowej, a fizjoterapeuta uczy pacjenta, jakie ćwiczenia po operacji kręgosłupa będą dla niego bezpieczne oraz jak dbać o kręgosłup np. po powrocie do pracy zawodowej.
Jak długo trwa rehabilitacja po operacji kręgosłupa?
Wiele zależy od stanu zdrowia pacjenta po zabiegu oraz rodzaju przeprowadzonej operacji, chorób współistniejących, które mogą utrudniać powrót do aktywności fizycznej, stanu psychicznego itd. Proces dochodzenia do pełnej sprawności po operacji to bardzo indywidualna sprawa dla każdego pacjenta – dlatego też fizjoterapeuci muszą niezwykle ostrożnie podchodzić do każdej historii choroby.
To, co charakteryzuje praktycznie każdy proces rehabilitacji po operacji kręgosłupa piersiowego czy rehabilitacji po operacji przepukliny kręgosłupa lędźwiowego – ogólnie: proces rehabilitacji po operacjach kręgosłupa – to wieloetapowość.
Ćwiczenia po operacji przepukliny kręgosłupa czy ćwiczenia po operacji dyskopatii lędźwiowej – wszystkie wymagają od pacjenta cierpliwości, systematyczności i dokładnego wykonywania. Podążanie za wskazówkami fizjoterapeuty pozwoli pacjentowi pokonać poszczególne etapy przywracania sprawności swojemu ciału i cieszyć się powrotem do ulubionych – lub czasem zupełnie podstawowych – codziennych czynności.
ETAP 1: do 8 tygodnia po operacji
Pacjenci po operacjach kręgosłupa powinni rozpocząć rehabilitację tak naprawdę już w pierwszej dobie po zabiegu – będą to przede wszystkim: pionizacja, nauka wstawania z łóżka, przyjmowanie bezpiecznej pozycji podczas snu czy radzenie sobie z podstawowymi czynnościami w domu.
Pierwszy etap rehabilitacji trwa przez około 8 tygodni i jest kluczowy, ponieważ wówczas goją się rany po operacji. Jeśli pacjent miał wszczepiony implant kręgosłupa lędźwiowego, rehabilitacja wesprze bezpieczną odbudowę tkanki kostnej.
Na tym etapie ćwiczenia fizjoterapeutyczne skupiają się na rozluźnianiu tkanek miękkich oraz stabilizowaniu miednicy i kręgosłupa. Jest to także etap, na którym pacjent powinien zwrócić szczególną uwagę na postawę ciała oraz unikać niektórych pozycji.
1. Ostrożnie z pozycją siedzącą
Przez pierwsze dwa tygodnie po operacji pacjent nie powinien w ogóle siedzieć. Dopuszczalna jest pozycja półleżąca, która powoli będzie przechodzić w pozycję siedzącą – należy stopniowo wydłużać czas siedzenia, początkowo od kilku do kilkudziesięciu minut dziennie.
2. Nauka przyjmowania bezpiecznej pozycji podczas snu i wstawania z łóżka
Wielu pacjentów, którzy zastanawiają się, jaka rehabilitacja po operacji kręgosłupa jest wskazana, ma trudności z wykonywaniem podstawowych czynności w ciągu dnia w domu. Fizjoterapeuta skupia się więc także na wyjaśnieniu i zademonstrowaniu, jakie pozycje są wskazane i bezpieczne podczas snu, aby chronić kręgosłup po operacji: jeśli pacjent śpi na boku, niezbędna będzie poduszka między kolanami, jeśli na plecach – poduszkę powinno się umieścić pod głową i pod kolanami.
Nie bez znaczenia jest także wstawanie z łóżka – pacjent musi nabrać nawyku podnoszenia się przy zgiętych kolanach, opuszczając w pierwszej kolejności nogi poza krawędź łóżka.
3. Ograniczenie prowadzenia pojazdu
Po operacji kręgosłupa pacjent nie powinien wsiadać za kierownicę samochodu co najmniej przez 8 tygodni po zabiegu, zwłaszcza jeśli doskwiera mu utrata czucia w kończynach. Jazda samochodem wymaga pozostawania dłużej w pozycji siedzącej, obracania się w kierunku lusterek itp. oraz naraża pacjenta na gwałtowne ruchy w przypadku nieprzewidzianej sytuacji na drodze.
Etap II: 8-12 tydzień po operacji
Na tym etapie pacjent może wydłużać czas siedzenia, podróżować samochodem. Ćwiczenia z fizjoterapeutą będą teraz skupiały się na stopniowym zwiększaniu ruchomości kręgosłupa, wzmacnianiu mięśni, które stabilizują kręgosłup i rozluźnianiu tych partii, które są nadmiernie spięte.
Etap 3: 12-18 tydzień po operacji
Od operacji kręgosłupa minęły około 3 miesiące – to czas, kiedy pacjent powinien już coraz swobodniej się poruszać, wielu pacjentów wraca wówczas do pracy zawodowej. Nie oznacza to jednak, że to koniec rehabilitacji – nadal niezbędne są ćwiczenia wzmacniające mięśnie, trenowanie pozycji w zgięciu i utrzymywanie prawidłowego ustawienia miednicy.
Czy po operacji kręgosłupa można ćwiczyć?
Prawidłowo poprowadzona rehabilitacja powinna pozwolić pacjentowi nawet po około pół roku wrócić do aktywności fizycznej na poziomie rekreacyjnym, takiej jak: pływanie, jazda na rowerze, pilates, joga. Po roku skutecznego stabilizowania kręgosłupa i wzmacniania mięśni pacjent powinien móc już wrócić do aktywności, którą uprawiał na poziomie zaawansowania sprzed operacji.
Pojawia się jednak pytanie, w jaki sposób można ocenić, czy kręgosłup jest już gotowy na regularną, intensywną aktywność fizyczną? Najlepiej takiej oceny dokonać przy współpracy z fizjoterapeutą, który podda pacjenta testom funkcjonalnym, sprawdzającym zakres ruchu i siłę mięśni. Jednak bez względu na pozytywny wynik takich testów, powrót do aktywności fizycznej powinien odbywać się stopniowo.
Mając w swojej historii leczenia przebytą operację kręgosłupa, warto pamiętać o cyklicznych wizytach u fizjoterapeuty, aby utrzymać swoje ciało w jak najlepszej kondycji, rozluźnić co jakiś czas mięśnie i zweryfikować poprawność wykonywanych ćwiczeń.